یکی از آفات سعادت خانواده که سلامت و آرامش این نهاد را تهدید می کند و اگر به صورت عادت درآید، همواره زن و شوهر را درگیر آثار منفی و زیانبار خود می سازد، بدزبانی است. بدین جهت، روایات فراوانی درباره پرهیز از آزادی بی حدّ و حصر زبان و تأکید بر محافظت آن وارد شده است.

مردی خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله آمد و تقاضای نصیحت کرد. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:
«إِحْفَظْ لِسانَک»
زبانت را حفظ کن.

سپس در برابر تقاضای مکرّر او تا سه مرتبه این جمله را تکرار کرده، فرمود:
«وَیحَک وَ هَلْ یکبُّ النَّاسَ عَلی مَناخِرِهِمْ فِی النَّارِ الَّا حَصائِدُ الْسِنَتهِمْ»[1]
وای بر تو! آیا مردم را جز درو شده های زبانشان به رو در آتش دوزخ می اندازد؟!

امام صادق علیه السلام فرمود:
«مَنْ خافَ النَّاسُ لِسانَهُ فَهُوَ فِی النَّارِ»[2]
کسی که مردم از زبان او بترسند، در آتش دوزخ خواهد بود.


آفتهای زبان

غیر از بدزبانی آفتهای دیگری نیز برای زبان وجود دارد که بعضی از آنها عبارتند از:

الف- سرزنش
سرزنش کردن هنگامی جزو آفات زبان محسوب می شود که به صورت یک عادت ریشه دار درآمده باشد و در برخورد با مسائل و مشکلات زندگی، قبل از هر چیز، در مورد همسر و فرزندان اجرا شود و برخورد خصمانه و عتاب آمیزی را به وجود آورد، اما اگر سرزنش کردن از عادت ریشه نگرفته باشد و براساس اصول تربیتی باشد، می توان از آن برای اصلاح همسر و فرزندان استفاده کرد. در هر حال، باید توجّه داشت که حتی در صورت ضرورت، نباید در این باره افراط و زیاده روی کرد، بلکه باید به حدّاقل آن اکتفا نمود، چرا که زیاده روی در آن، آثار نامطلوبی از خود به جا می گذارد و کانون گرم خانواده را به مخاطره می اندازد. امیر مؤمنان علی علیه السلام می فرماید:
«الْافْراطُ فِی الْمَلامَةِ یشُبُّ نارَ اللَّجاجَةِ»[3]
زیاده روی در نکوهش، موجب شعله ور شدن آتش لجاجت می شود.

تکرار سرزنش نیز موجب بی اثر شدن آن و پافشاری شخص، بر رفتار نادرست خویش می گردد. امیر مؤمنان علیه السلام فرمود:
«إِیاک انْ تُکرِّرَ الْعَتْبَ فَانَّ ذلِک یغْری بِالذَّنْبِ وَ یهَوِّنُ الْعَتْبَ»[4]
از تکرار ملامت بپرهیز که حرص بر گناه می آورد و سرزنش را بی ارزش می کند.

ب- ناسزاگویی
ناسزاگویی برای بعضی به صورت عادت ریشه داری درآمده و در هنگام ناراحتی و نارضایتی از همسر، خشم خود را به صورت فحش و ناسزا نسبت به او ابراز می کنند.

بیشتر اوقات، درگیریهای لفظی زن و شوهر با ناسزاگویی این افراد به پایان می رسد و در نتیجه زن که همواره مورد هتّاکی و ناسزاگویی شوهر قرار می گیرد، کینه او را به دل گرفته و از او متنفّر می شود؛ بدین گونه است که این افراد نزد همسر خود از محبوبیت و احترام معمول خانوادگی، برخوردار نبوده، شخصیت آنها نزد همسرشان خُرد می شود.

علی علیه السلام می فرماید:
«إِحْذَرْ فُحْشَ الْقَوْلِ وَالْکذْبَ فَانَّهُما یزْرِیانِ بِالْقائِلِ»[5]
از فحّاشی و دروغ بپرهیز که این دو، گوینده خود را کوچک می کنند.

ناسزاگویی در محیط خانواده، نه تنها هیچ مشکلی را حل نمی کند، بلکه بر مشکلات می افزاید. شخص ناسزاگو در خانواده، به عنوان فردی نامتعادل شناخته می شود که می خواهد همه مشکلات را با زبان زشت خود حل کند و به جهت بی احترامی مکررّ به افراد خانواده و ناسزاگویی به آنان، بتدریج، حرمت خویش را نیز ضایع خواهد کرد.

برای اصلاح این عادت ناپسند، باید با گذشت زمان بر اثر تمرین خویشتنداری، در هنگام ناراحتی و هیجان روحی، کنترل نیروی خشم را به دست گرفته، برای حلّ مشکلات از راههای واقع بینانه و عاقلانه اقدام کرد.

ج- نام زشت نهادن
برخی افراد برای تفریح و شیرین زبانی به صورتی تمسخرآمیز، لقبی بر دیگران نهاده، گاه و بی گاه با مطرح کردن آن نام، او را آزرده خاطر می کنند. گاهی انگیزه این کار، میل به تحقیر دیگران و نوعی انتقام جویی است که در هر صورت موجب تمسخر، تحقیر و آزردگی همسر خواهد شد.

چنین صفت ناپسندی، مغایر با شؤون اخلاقی خانواده ومخالف قرآن مجید است که می فرماید:
«وَ لا تَنابَزُوا بِالْالْقابِ»[6]
با القاب زشت و ناپسند یکدیگر را یاد نکنید.

به هر حال، باید مراقب بود که در مواقع مختلف، بخصوص هنگام شوخی و بذله گویی یا عصبانیت و انتقاد، چنین عمل نادرستی از انسان سرنزند که موجب ناراحتی و آزردگی همسر خواهد شد.

د- عیبجویی
شخص عیبجو هرگز به اصلاح عیوب خود و دیگران اهمیتی نمی دهد و همواره درصدد است که از دیگران عیبی یافته و به منظور سرزنش، زخم زبان، انتقام جویی یا اغراض دیگر آن را بازگو کند. این گونه افراد قبل از دیگران، خود، نیازمند اصلاح هستند و باید در مرحله اوّل خود را اصلاح کنند که پرداختن به عیوب دیگران و غفلت از عیوب خویش یکی از لغزشگاههای بزرگ انسان است. امیر مؤمنان علیه السلام می فرماید:
«جَهْلُ الْمَرْءِ بِعُیوبِهِ مِنْ اکبَرِ ذُنُوبِهِ»[7]
ناآگاهی شخص به عیبهای خویش، از بزرگترین گناهان اوست.

این گونه افراد بنابر عادت، همواره از همسر خود عیبجویی کرده، بدین طریق او را آزار می دهند و با این رفتار نادرست، نه تنها عیبهای همسر را اصلاح نمی کنند، بلکه در اخلاق او تأثیر منفی می گذارند. بدین جهت، پیشوایان دین توجّه انسان را از عیب دیگران به اصلاح عیوب خویش معطوف کرده اند، چرا که فقط کسانی توانایی اصلاح دیگران را دارند که ابتدا عیبهای خود را اصلاح کرده باشند. امام علی علیه السلام می فرماید:
«طُوبی لِمَنْ شَغَلَهُ عَیبُهُ عَنْ عُیوبِ النَّاسِ»[8]
خوشا به حال کسی که پرداختن به عیوب خویش، او را از توجّه به عیبهای دیگران بازداشته است.

خوشبختی در آن خانه ای است که اهل آن، در مرحله اوّل به بازنگری در اخلاق خویش و یافتن نقص و لغزشهای خود پرداخته، سپس با لحنی ملایم، محترمانه و بدون هیچ گونه تحقیر و اهانت و باتوجّه به شرایط و ظرفیت روحی همسر، به اصلاح او بپردازند، بگونه ای که با رضایت خاطر درصدد اصلاح خویش برآید.


خلاصه

بی اعتنایی به همسر از آفاتی است که اگر به صورت عادت ریشه دار درآید، بنیان خانواده را با دشواریهای گوناگون رو به رو می سازد. بی اعتنایی به همسر با فلسفه زندگی مشترک خانوادگی منافات داشته، بیانگر نقص اساسی در شخصیت اخلاقی انسان است. روحیه خود برتربینی عامل مهمّی در جهت رشد بی اعتنایی نسبت به همسر است. عامل دیگر، بی توجّهی به نقش ارزنده همسر در زندگی مشترک است.

بدزبانی از آفات عمده خانوادگی است که به صورتهای مختلفی بروز می کند. از این رو، پیشوایان دین تأکید زیادی بر حفظ زبان دارند. از آفتهای دیگر زبان می توان سرزنش، ناسزاگویی، نام زشت نهادن و عیب جویی را نام برد؛ سرزنش همسر اگر به صورت عادت درآید، اثر منفی بر اخلاق او می گذارد و نیز افراط در آن منجر به لجاجت می شود. ناسزاگویی و نام زشت نهادن بر همسر نیز از آفاتی است که باید از آن دوری کرد. عیبجویی از همسر نیز از بزرگترین عیبهای انسان است و روابط سالم خانوادگی را به تیرگی می کشاند.


پی نوشت ها:
[1] - اصول کافى، ج 3، ص 177
[2] - همان، ج 4، ص 19
[3] - شرح غررالحکم، ج 7، ص 359
[4] - شرح غررالحکم، ج 3، ص 23
[5] - همان، ج 2، ص 279
[6] - حجرات( 49)، آیه 11
[7] - بحارالانوار، ج 78، ص 91
[8] - بحار الانوار، ج 69، ص 380

منبع: حوزه نت